پدر قارچ خوراکی ایران کیست؟

اگر قرار باشد هر یک از ما وارد کسب‌وکاری شویم از منابع مختلف اطلاعات جمع‌آوری می ­کنیم، اطلاعاتمان را سبک و سنگین کرده و تا نتایج کار برایمان واضح نباشد و از سود کسب‌وکار مطمئن نشویم، وارد آن نمی‌شویم اما دراین ‌بین هستند افرادی که شهامت داشته‌اند و به خاطر عشق و علاقه وارد کسب‌ و کار می‌شوند و حتی شاید در این راه تمام سرمایه زندگی خود را هزینه کنند و امروز صنعت قارچ خوراکی کشور نیز خود را مدیون کسی می‌داند که با رنج و زحمات زیاد این صنعت را برای اولین بار وارد کشور کرد و ایشان کسی نیست جز مهندس بهروز پیرایش، کسی که با شجاعت و شهامت همه‌ ی زندگی خود را هزینه این صنعت نمود.

مهندس بهروز پیرایش را می‌توان بنیان‌گذار و نخستین تولیدکننده قارچ خوراکی در ایران دانست که زندگی‌نامه جالب و پر نکته ­ای دارد و تاریخ شفاهی پرورش قارچ در کشورمان محسوب می ­شود.

آنچه می­ خوانید بخشی از مصاحبه با مهندس بهروز پیرایش پدر تولید قارچ خوراکی در ایران است که نام او بی­ گمان در زمره چهره­ های ماندگار بخش کشاورزی ثبت خواهد شد.

بفرمایید در چه سالی و در کجا متولد شدید؟

از پدری اصفهانی و مادری آذربایجانی تبار در سال ۱۳۱۷ در تهران متولد شدم.

تحصیلات شما چیست؟

تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در دبستان جمشید و البرز گذراندم و آنگاه برای تحصیل در رشته‌ی کشاورزی عازم انگلستان شدم. دارای مدارک دیپلم طبیعی-گواهینامه کشاورزی از کالج سلطنتی انگلستان- لیسانس کشاورزی از دانشگاه لیذر انگلستان هستم.

چرا رشته ­ی کشاورزی را برای ادامه تحصیل انتخاب کردید؟

از کودکی عاشق دشت و کوهسار و صحرا بودم. بهترین اوقات زندگی‌ام زمانی بود که برای گذراندن سیزده‌بدر و یا در روزهای تعطیل تابستان برای گردش و تفریح به خارج از شهر می‌رفتیم که در آنجا از دیدن مزارع و باغ‌های پرطراوت روح و روانم شاد می‌شد. آن‌قدر در نحوه رشد و پرورش گیاهان و درختان کنجکاو بودم که از سکوت و زندگی یکنواخت طبیعت هیچ‌وقت حوصله‌ام سر نمی‌رفت. عشق به طبیعت و گیاهان عاقبت سبب شد برای ادامه تحصیل رشته کشاورزی را برگزینم و از این راه به خواسته‌هایم در زندگی برسم.

در انگلستان چگونه با قارچ آشنا شدید؟

در دوران تحصیل در انگلستان هر گاه برای صرف غذا به رستوران می‌رفتم متوجه می‌شدم در کنار هر بشقاب خوراکی‌هایی مانند کتلت و استیک، مقداری سبزیجات و قارچ گذاشته شده است. البته اکثر غذاهایی که در رستوران‌های انگلستان عرضه می‌شد برای من که دانشجو بودم گران بود. ارزان‌ترین غذایی که من دوست داشتم املت قارچ بود که از خوردن آن احساس لذت می‌کردم و به همین دلیل گه گاه که به رستوران می‌رفتم املت قارچ سفارش می‌دادم.

پس از اتمام تحصیلات و بازگشت به ایران کار خود را چگونه شروع کردید؟

پس از پایان تحصیلات به میهن بازگشتم تا رؤیاهایم را عملی کنم ولی در این راه با مشکلاتی روبرو شدم. اول اینکه دانستم جز مقداری محفوظات ذهنی تجربه دیگری ندارم و ازاین‌رو لاجرم باید استخدام شوم که البته باروحیه‌ام سازگار نبود اندیشیدم با کمک مالی پدر به پرورش گل و گیاه بپردازم که آن‌هم با بودن باغبانان باتجربه و موفق و سلطه آنان بر بازار گل و گیاه، امکان‌پذیر نبود.

در آن زمان پس از بازگشت به میهن وضعیت قارچ در ایران چگونه بود؟

برای این منظور به چندین رستوران مراجعه کردم ولی متوجه شدم که آن‌ها از قارچ کنسروی که از چین یا فرانسه وارد می‌شد و طعم و مزه قارچ تازه ندارد استفاده می‌کنند.

چه چیزی باعث شد که به پرورش قارچ در ایران فکر کنید؟

پس از آن زمان از خود ‌پرسیدم چرا در ایران قارچ پرورش نمی‌دهند تا نیاز به واردات قارچ کنسروی خارجی نباشد؟ از این‌ رو پس از مدتی تصمیم گرفتم در کشورمان قارچ خوراکی پرورش دهم و این در شرایطی بود که من در این مورد هم تجربه و اطلاعاتی نداشتم.

برای پرورش قارچ در میهن در ابتدا از کجا شروع کردید؟

فرخ پیرایش پسرعمه‌ام دوستی به نام دکتر خصومی داشت که یکی از استادان رشته‌ ی باغبانی دانشکده کشاورزی کرج بود. به او مراجعه و خواهش کردم هر کتابی را که در رابطه با پرورش قارچ خوراکی در کتابخانه دانشکده وجود دارد برایم تهیه کند خوشبختانه او هم با مهربانی و گشاده‌رویی تقاضایم را پذیرفت و چندین کتاب جدید و به روز در این زمینه با نام خودش از کتابخانه گرفت و به من داد.

به‌این‌ترتیب شب و روز مشغول مطالعه کتاب‌ها شدم؛ و این موضوع را یادآور شوم اگر زمینه‌های علمی کشاورزی را نداشتم نمی‌توانستم از آن کتاب‌ها به نحو احسن استفاده کنم و نتیجه بگیرم. در خانه‌ی خواهرم گلخانه‌ای با محوطه‌ی باز و همچنین زیرزمین وجود داشت که تصمیم گرفتم در آنجا کمپوست تولید کنم و قارچ خوراکی پرورش دهم.

آیا از شما حمایتی شد؟ چه کسانی از شما حمایت کردند؟

در این راستا شرکتی به نام قارچ ایران تأسیس کردم و از بانک برای راه‌اندازی آن وام گرفتم.

بذر مادری قارچ را از کجا تأمین می‌کردید؟

برای این منظور بذر قارچ را از انگلستان تهیه می‌کردم تا اینکه با پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی ورود آن به کشور ممنوع شد و درنتیجه فعالیت‌های تولیدی شرکت کشت و صنعت قارچ ایران که من تأسیس کردم متوقف شد و اقساط بانک کشاورزی که در آن زمان با بانک توسعه کشاورزی ادغام‌ شده بود به تعویق افتاد و چندین بار با احتمال تملک شرکت توسط بانک کشاورزی روبرو شدیم که خوشبختانه مسئولین وقت بانک با استمهال اقساط بانک شرکت موافقت نمودند و من هم در آن شرایط مجبور به تولید بذر قارچ که هیچ‌گونه اطلاعی از آن نداشتم، شدم.

چگونه توانستید در آن شرایط بذر قارچ را خودتان تولید کنید؟

بار دیگر تصمیم گرفتم بر مشکلات غلبه کنم و در این راستا به آزمایش‌ های مکرر که با شکست‌های بسیاری در تولید بذر قارچ همراه بود مبادرت کردم و سرانجام با تلاش فراوان و آزمون و خطاها موفق به تولید آن شدم. به این ترتیب قریب به دو سال طول کشید تا شرکت کشت و صنعت قارچ ایران بار دیگر فعال شود و تولیداتش را از سر گیرد.

در این مدت شرکت به علت رکود تولید آسیب دیدن تأسیسات و پرداخت حقوق دیرکرد کارگران آموزش‌دیده، با ضرر و زیان‌های قابل‌ توجهی روبرو شد که برای جبران آن‌ها مجبور به فروختن خانه موروثی‌ام شدم و در عین‌ حال ممنوعیت ورود بذر قارچ به ایران را به فال نیک گرفتم و کوشیدم در راه خودکفایی کشورمان در تولید قارچ خوراکی گام‌های بلندی بردارم.

موفقیت شرکت کشت و صنعت قارچ ایران در تولید بذر نه‌تنها برای این شرکت بلکه برای صنعت پرورش قارچ خوراکی در ایران موفقیت چشمگیری محسوب می‌شد چراکه دیگر تولیدکنندگان این امکان را به دست آورده بودند که از دانش علمی و اطلاعات ما در پرورش قارچ بهره‌مند شوند و اطلاعات لازم را به دست بیاورند. امروزه بسیار خوشحال و خرسندم که مهندسان کشاورزی در واحدهای تولیدی قارچ خوراکی فعالیت دارند و محصول قابل‌ قبول را برداشت می‌کنند.

با توجه به اینکه شما یک محصول جدید را وارد ایران کردید، چگونه محصول خود را می‌فروختید؟

قارچ خوراکی تولیدی من در حجم و مقدار محدود به بازار عرضه می‌شد. من که مطابق دستورات کتاب‌های تولید قارچ پیش می‌رفتم و به یک تولیدکننده تبدیل می‌شدم مختصر محصولاتم را حوالی سال ۱۳۴۷ به خیابان استانبول تهران می‌بردم و کیلویی ۱۵۰ ریال به فروش می‌رساندم که در این حین با مشکلاتی روبرو می‌شدم که راه‌حل‌هایش را نمی‌دانستم.

آیا بازدیدی هم از واحدهای تولیدی خارج از کشور داشته‌اید؟

بله دست بر قضا دختر شیرخواره‌ام بیمار شد که برای مداوایش به‌اتفاق خانواده عازم انگلستان شدیم و این فرصتی برایم فراهم آورد تا در مدت اقامتم در آن کشور بتوانم به عضویت انجمن قارچ کاران انگلستان درآیم.

 در آن مدت اغلب مواقع از مزارع قارچ کاری انگلستان بازدید می‌کردم و اشکالاتم را با تولیدکنندگان قارچ آن کشور در میان می‌گذاشتم و آن‌ها هم با روی خوش و صمیمت مرا راهنمایی می‌کردند.

آیا قبل از شما هم تلاشی برای تولید قارچ در ایران شده بود؟

در بازگشت به تهران با شخصی آشنا شدم که با اعتقاد به این که قارچ طلای سفید است در یک مرغداری متروکه در ابتدای جاده چالوس اقدام به کشت قارچ کرده بود و که چون اطلاعاتش در این زمینه کم و ناقص بود در کشت قارچ شکست‌خورده و متحمل ضررهایی شده بود.

من با او شریک شدم و با اندک سرمایه‌گذاری سالن‌های مرغداری را به سالن‌های مناسب برای کشت و تولید قارچ خوراکی تبدیل کردیم که به موفقیت‌هایی نیز رسیدیم. تا آنجا که پس از ۲ سال فعالیت و گذران زندگی تصمیم گرفتیم واحد پرورش قارچ مدرن و پیشرفته‌ای بسازیم.

آیا برای تأسیس واحد پرورش قارچ مدرن و پیشرفته هم از شما حمایتی صورت گرفت؟

 در سال ۱۳۴۹ با ارائه طرح مبسوطی از بانک کشاورزی آن زمان تقاضای وام کردیم که چون مسئولین وزارت کشاورزی و بانک کشاورزی از تولید قارچ اطلاعی نداشتند حاضر نبودند چشم بسته پرداخت وام ما را تصویب کنند؛ اما با تلاش و پشتکار بی‌وقفه و رفت‌وآمدهای بسیار ما سرانجام طرح ما را پذیرفتند و برای تأسیس واحد تولید قارچ به ظرفیت ۳۰۰ تن در سال به ما وام پرداخت کردند.

با استفاده از اطلاعات جدید و به روز که از طریق آبونمان شدن از انجمن قارچ کاران انگلستان دریافت می‌داشتیم به‌تدریج و در هر مرحله از فعالیت‌هایمان به دانش و تجربه‌ی تازه‌ای دست می‌یافتیم و از آن‌ها سود می‌جستیم.

مصرف قارچ در آن زمان چگونه بود و عکس‌العمل مردم با محصول شما چگونه بود؟

آن روزها مصرف قارچ در ایران بسیار پایین بود و مردم آن را نمی‌شناختند درنتیجه قارچ در سوپرمارکت‌های بزرگ که محل خرید خارجیان بود، به فروش می‌رسید. در آن شرایط تقاضا برای قارچ کمتر از عرضه بود و تا اینکه به‌تدریج مصرف قارچ در ایران افزایش یافت و به میزان امروزی رسید.

چگونه توانسته‌اید بر مشکلات پایه‌گذاری قارچ در ایران موفق شوید؟

واقعیت این است که در ابتدای امر با مشکلات زیادی روبرو می‌شدم و می‌کوشیدم با تحقیق و آزمایش‌های مکرر برای هر مشکل راه‌حل مناسبی بیایم. پس از راه‌اندازی واحد تولید قارچ نیز اگر سودی به دست می‌آوردیم با هزینه‌های بیشتر صرف تحقیقات می‌شد و در پایان کار نفعی باقی نمی‌ماند.

در یک عبارت می‌توانم خلاصه کنم که شرکت کشت و صنعت قارچ ایران بیشتر یک مرکز تحقیقاتی بوده و خوشبختانه توانست راه را برای فعالیت علاقه‌مندان تولید قارچ در کشورمان هموار کند تا آنجا که در حال حاضر واحدهای تولید قارچ خوراکی در اکثر استان‌های کشور فعال هستند.

در مورد خواص قارچ و مصرف آن به مردم، چه پیشنهاد‌هایی دارید؟

متأسفانه هنوز بسیاری از افراد جامعه از خواص متعدد قارچ خبر ندارند که این امر ضرورت اطلاع‌رسانی بیشتر رسانه‌های گروهی به مردم در مورد ارزش غذایی بالای قارچ را می‌رساند. به‌طورکلی می‌توان گفت که ارزش غذایی قارچ‌های گوناگون تقریباً معادل سبزیجات است.

در حال حاضر دوران بازنشستگی را چگونه می‌گذرانید؟

 من باوجود ۳۸ سال فعالیت درزمینه­ ی تحقیق و تولید قارچ خوراکی با کوله باری از تجربه‌های ارزشمند خود را بازنشست کرده‌ام ولی همچنان به تحقیق و مشاوره می‌پردازم.

ایشان در حال حاضر یکی از اعضای فعال انجمن پرورش­ دهندگان قارچ خوراکی ایران هستند و در انجمن با مشاوره و بازدید همچنان در این عرصه فعالیت می­ کنند.

این مصاحبه به صورت مکاتبه ای با جناب آقای مهندس پیرایش صورت گرفت. در پایان برای ایشان طول عمر همراه با صحت و سلامتی از خداوند منان خواستاریم و ان‌شاءالله سال­ های پیاپی تجربیات گرانبهای خود را به طالبان این رشته منتقل نمایند.

منبع: دیتا قارچ