آیا می دانید در قفسه بندی سالن های پرورش قارچ دکمه ای چه نکاتی را باید رعایت کنید؟

امروزه در اکثر سالن­ های پرورش قارچ دکمه­ ای در ایران جهت کشت از سیستم قفسه­ بندی استفاده می­ شود. در مقاله‌ی انواع روش‌های کشت قارچ دکمه‌ای مطرح شد که یکی از روش ­های کشت قارچ، قفسه بندی است ولی در این مقاله به طور کامل درباره ­ی قفسه بندی و نکات مربوط به آن توضیح می­ دهیم.

۱- مقدمه

درحالی‌که تولیدکننده قارچ خوشحال است از اینکه محصولی را تولید می‌کند که باعث افزایش سلامتی جامعه است ولی اندکی سهل‌انگاری در قفسه‌بندی سالن پرورش می‌تواند باعث تلفات جبران‌ناپذیری شود، مخصوصاً که پرورش قارچ در کشور ما مکانیزه نیست و حضور کارگران و رفت‌وآمد آن‌ها در راهرو سالن زیاد و اجتناب‌ناپذیر است.

قفسه‌بندی مزایای زیادی دارد که بر معایب آن می ­توان چشم­ پوشی کرد. استفاده از فضا و یا افزایش سطح زیر کشت را می‌توان دلیل عمده قفسه‌بندی در سالن‌های پرورش قارچ دانست، به‌طوری‌که در یک سالن با ۱۰۰ مترمربع زیربنا با احتساب راهروهای دسترسی می‌توان تا ۳۰۰ مترمربع سطح زیر کشت ایجاد کرد که در غیر این صورت این میزان به یک‌پنجم تا یک‌ششم کاهش می‌یافت.

البته استفاده از فضا خطرات و مشکلات خود را دارد مانند کار در ارتفاع که هم از جهت حمل کمپوست و خاک و هم از جهت خطر سقوط کارگر از ارتفاع، تهدیدآمیز است.

۲- هزینه قفسه‌بندی

قفسه‌بندی قسمت عمده‌ای از هزینه‌های طراحی و ساخت سالن پرورش را تشکیل می‌دهد و عدم توجه و طراحی صحیح آن، هزینه سنگینی را از جهت جانی و مالی به عهده کارفرما می‌گذارد. این طراحی بایستی در طرح و نقشه اولیه سالن لحاظ شود. در حال حاضر بین ۲۰% تا ۳۰% هزینه ثابت احداث سالن پرورش قارچ دکمه‌ای را، قفسه‌بندی تشکیل می‌دهد و عدم دقت در طراحی و انتخاب و ساخت قفسه از نظر مالی نیز هزینه سنگین و مجددی را بر عهده کارفرما می‌گذارد.

چون قفسه‌ها بعد از طراحی و ساخت دیگر امکان چندانی برای بهسازی و طراحی مجدد ندارند و طراحی و ساخت مجدد آن مستلزم هزینه بسیار زیادی است. پس هر تصمیمی در این خصوص باید قبل از طراحی گرفته شود.

در مورد قفسه‌بندی‌ها به‌هیچ‌عنوان خساست به خرج ندهید و در این مورد صرفه‌جو نباشید؛ زیرا بعد از طراحی و ساخت دیگر امکان طراحی مجدد ندارید و ساخت مجدد آن هزینه­ ی زیادی را بر شما تحمیل می­ کند.

۳- قبل از طراحی قفسه­ بندی این نکات را در نظر داشته باشید:

• بر اساس فرمول فشار P=F/A هرچه سطح مقطع بستر بیشتر باشد فشار وارده کمتر خواهد شد پس می‌توانید با اضافه کردن یک صفحه گالوانیزه به انتهای ستون‌های قفسه‌بندی فشار بر سطح را کاهش دهید.
• با توجه به اینکه فشار کل وزن کمپوست و قفسه‌بندی، از ستون به کف وارد می‌شود و خیلی زیاد است، لازم است در مورد کف ­سازی سالن  بسیار دقت کنید.

۴- ابعاد قفسه‌ها:

استفاده از عرض ۱۴۰ سانتی‌متر با توجه به سایز بلوک‌ها و ۱۶۰ سانتی‌متر در کشور ما مرسوم است که با سایز ۱۴۰ سانتی‌متر، کار کارگر داخل سالن راحت‌تر است ولی اغلب از سایز ۱۶۰ سانتی­ متر جهت افزایش سطح زیر کشت استفاده می‌کنند. البته با توجه به وضعیت عرض سالن و محدودیت‌های هر محل باید جداگانه طراحی شود.

فاصله بین طبقات ۶۵ تا ۷۰ سانتی‌متر مناسب است که کار کارگران راحت‌تر باشد و اختلاف حدود ۲۰ سانتی‌متر طبقه اول از کف سالن جهت شست‌وشو و نظافت در پایان هر مرحله کاری، لازم است.

راهروهای کناری و وسط و عرض قفسه‌بندی به عرض سالن و نوع طراحی اولیه بستگی دارد ولی در هر صورت باید عرض قفسه به شکلی بهینه انتخاب شود که حداکثر سطح زیر کشت را بدهد و از یک‌ طرف بر اساس بلوک ۶۰ ×۴۰ طراحی شوند (چرا در کشور ما تقریباً تمام تولیدکنندگان کمپوست، ابعاد بلوک تولیدی یکسانی دارند) از طرف دیگر راهروهای دسترسی هم از جهت دسترسی کارگری و جابه ­جا نمودن تجهیزات و جابه‌جایی بار چیده شده باید طراحی شود و هم به‌گونه‌ای که گردش هوا از کنار به وسط را دچار اختلال نکند.

۵- انواع قفسه:

۱-۵- سازه بتونی

در این نوع قفسه­ ها از سازه بتونی استفاده می­شود و مربوط به دهه ۷۰ است، ولی دیگر منسوخ شده است.

در این نوع قفسه‌ها از چوب در کف قفسه استفاده می‌شد که هم نظافت سالن را سخت می‌کرد و هم باعث آلودگی زیادی می‌شد و در ضمن حجم زیادی را نیز اشغال می‌کرد به‌طوری‌که لازم بود برای هر قفسه روشنایی مجزایی در نظر گرفت، چون سایز زیادی داشت. البته استحکام خوبی داشت اما امکان نصب هیچ سازه‌ای در آن وجود نداشت.

۲-۵- سازه پروفیل ساختمانی با آهن سیاه

این نوع قفسه از پروفیل ساختمانی مثل بتنی و میلگرد ساخته و با جوش به هم متصل و با ضدزنگ و رنگ پوشش داده می‌شوند.

عیب بزرگ این نوع قفسه‌بندی، ضعیف بودن در مقابل تنش‌ها (به علت نوع متریال به‌کار رفته در آن) و پوسیدگی شدید بوده و این نوع قفسه‌بندی نیز کمتر دیده می‌شود و توصیه نمی­ گردد.

۳-۵- سازه لوله

در این نوع سازه به علت شکل دادن فلزات، قابلیت تحمل فشار بیشتری را دارد و نوع گالوانیزه آن به خاطر پوشش، خطر پوسیدگی کمتری دارد.

البته اگر از جوش برای اتصالات استفاده شود، به علت اینکه پوشش گالوانیزه در محل جوش باید سوزانده شود، دقیقه از همین نقاط خوردگی و پوسیدگی اتفاق می‌افتد. در حال حاضر رایج‌ترین نوع سازه در کشور ما است.

قیمت این نوع قفسه‌بندی برای یک سالن ۳۰۰ مترمربع سطح زیر کشت، در زمان تهیه این مقاله با احتساب کف، حدود ۲۰ میلیون تومان است  که در مقایسه با روش‌های دیگر به‌صرفه‌تر است.

اگر از این روش برای قفسه‌بندی سالن خود استفاده می‌کنید:

• سعی کنید نقاط جوش را حتماً با ضد رنگ‌ها یپوکسی بپوشانید.
• پایه‌ها و ستون‌ها را به‌اندازه کافی و با ضخامت حداقل ۶ سانتی‌متر و از جنس لوله گوشت­ دار و اصطلاحاً سنگین انتخاب کنید.
• سعی کنید شابلونی از ستون‌ها تهیه کنید و ابتدا ستون‌ها را با ‌دقت بسازید، به سالن متصل کنید بعد لوله‌های کف را به پایه‌ها جوش دهید.

در این نوع سازه هزینه نسبتاً مناسب نسبت به روش‌های دیگر، استقامت و مقاومت نسبت به روش‌های قبلی به علت نوع سازه و همچنین شکل‌پذیری از مزایای این روش است.

 عدم امکان نصب تجهیزات و شروع پوسیدگی از محل جوش‌ها از معایب آن است، (به این علت که سازه گرد است، امکان جوش سخت است. درعین‌حال به خاطر اینکه پوشش گالوانیزه از بین می‌رود، پوسیدگی نیز از همان نقطه شروع می‌شود)، بهتر است که برای کف از سیم گالوانیزه ۲ یا ۲/۵ گرم استفاده شود و به شکلی محکم پیچانده شود (از دو طرف در جهت مخالف) که سیم‌ها در اثر فشار باز نشود.

به علت گرد بودن مقطع لوله‌ها در محل جوش سطح تماس کمی باهم خواهند داشت و برای همین ابتدا و انتهای لوله‌ها را با پرس و یا پتک فشرده می‌کنند تا سطح تماس در ابتدا و انتهای لوله زیادتر شود.

۴-۵- پروفیل صنعتی

از پروفیل صنعتی ساخته می‌شود و در فرایندی گالوانیزه گرم می‌شود و پس از حمل به داخل سالن با پیچ و مهره گالوانیزه به هم متصل می‌شود. مزیت آن امکان نصب و جابه‌جایی قفسه‌ها است و درصورتی‌که درست طراحی شود امکان نصب تجهیزات روی قفسه‌بندی وجود دارد. ولی این قفسه‌بندی قیمت بالاتری نسبت به سایرین دارد.

۶- ریل‌های حرکتی

۱-۶-نوع منبری

به شکل منبر مانند از جنس لوله ساخته می‌شود که هم سبک باشد و هم از چرخ‌های روان جهت حرکت در راهروها استفاده شود که با توجه به ارتفاع هر طبقه و دسترسی کارگر طراحی می‌شود که باید سعی شود به شکلی ساخته شود که با تکان‌های معمولی اصطلاحاً فرار نکند و زیر پای اپراتور را خالی نکند یا به قفسه‌ها مهار شود.

امکان جابه‌جا کردن آن‌ها از یک سالن به سالن دیگر امکان انتقال آلودگی را افزایش می‌دهد، پس بهتر است برای هر سالن یک عدد از آن را ساخت و در طراحی راهرو باید نحوه حرکت و ورود و خروج و چرخش این تجهیزات در سالن در نظر گرفته شود که بتوان به‌راحتی آن‌ها را وارد کرد مخصوصاً گوشه‌های سالن راهروی کناری.

۲-۶- ریل‌های داروخانه‌ای

نوعی از سازه فلزی از جنس لوله یا پروفیل که روی قفسه‌بندی سوار می‌شود و روی یک ریل در حرکت است و بار چیده شده، ظروف خاک‌دهی و… از روی این ریل‌ها جابه‌جا می‌شوند. در این روش کارگر احساس امنیت بیشتری می‌کند چون به قفسه‌بندی متصل است.

۳-۶- گریتینگ

در این روش ریلی در کار نمی‌باشد بلکه بین طبقه ۳ و ۴ یک سری لوله و یا پروفیل دیگر طراحی می‌شود.

این کف نباید کاملاً پر باشد تا جلوی گردش هوا گرفته نشود. ایراد آن جابه‌جایی و مشکلات در تخلیه سالن است. در این روش دسترسی به بعضی طبقات کمی سخت‌تر است چون یک ردیف بیشتر طراحی نمی‌شود، نسبت به نوع منبری که می‌توان پله‌های مختلف ساخت تا دسترسی به هر طبقه امکان‌پذیر شود. ولی در عین حال ایمنی خیلی خوبی وجود دارد و نسبت به روش‌های دیگر اپراتور روی آن احساس راحتی بیشتری می‌کند.

منبع: دیتا قارچ